Vestibüler sistem, iç kulakta yer alan ve vücudumuzun denge, hareket ve mekan içindeki konumu hakkında beyne bilgi gönderen duyu sistemidir. Bu sistemin işleyişi, her bireyde farklılık gösterebilir. Bu farklılıklar, iki temel kategoriye ayrılır: vestibüler arayış ve vestibüler hassasiyet. Bu terimler genellikle duyu bütünleme bozuklukları bağlamında ele alınır.
Vestibüler Arayış (Vestibular Seeking)
Vestibüler arayış, bireyin vestibüler sisteminden gelen bilgileri yetersiz bulması ve bu nedenle daha fazla vestibüler uyarıcıya ihtiyaç duyması durumudur. Bu kişiler, denge ve hareketle ilgili duyumları sürekli olarak arar ve bu tip aktivitelerden keyif alır. Bu davranışlar, duyu sistemlerini "doldurmak" ve daha iyi regüle olmak için bir mekanizma olarak işlev görebilir.
Belirtileri ve Örnekleri:
- Sürekli hareket halinde olmak: Oturmakta zorlanma, sürekli kıpırdanma, sallanma veya dönme ihtiyacı hissetme.
- Yüksek hız ve riskli aktivitelerden hoşlanma: Hız trenlerine, dönme dolaplara binmeyi çok sevmek, yüksekten atlamayı veya zıplamayı istemek.
- Baş aşağı durmaktan keyif alma: Ters takla atmak, koltukta baş aşağı durmak gibi pozisyonları denemek.
- Sallanma ve dönme: Salıncakta saatlerce sallanmak, kendi etrafında dönmek veya sandalyeyi döndürmek gibi aktiviteleri sık sık tekrarlamak.
Örnek: Sınıf içinde sürekli olarak ayağını sallayan, sandalyede dönen veya teneffüste hemen parka gidip salıncakta durmadan sallanmak isteyen bir çocuk vestibüler arayış içinde olabilir. Bu davranışlar genellikle hareket etme ihtiyacından kaynaklanır.
Vestibüler Hassasiyet (Vestibular Sensitivity)
Vestibüler hassasiyet ise vestibüler sistemin aşırı duyarlı olması durumudur. Bu kişilerde en küçük hareket veya denge değişikliği bile aşırı tepkilere neden olabilir. Beyin, bu bilgileri çok yoğun ve rahatsız edici bulduğu için, birey vestibüler uyaranlardan kaçınma eğilimi gösterir.
Belirtileri ve Örnekleri:
- Denge problemleri: En ufak bir denge kaybında panikleme veya düşme korkusu yaşama.
- Hareketten kaçınma: Salıncağa binmekten, dönme dolaptan veya hız trenlerinden korkma.
- Taşıt tutması: Arabada, otobüste veya gemide mide bulantısı, baş dönmesi gibi belirtilerle rahatsızlanma.
- Yükseklik korkusu: Merdiven çıkarken, yüksek bir yerden aşağı bakarken veya merdivenli bir kaydırakta korku hissetme.
Örnek: Bir lunaparkta dönme dolaba binmeyi şiddetle reddeden, arabanın en ufak sarsıntısında bile midesi bulanan veya merdivenlerden inerken tırabzana sıkıca tutunma ihtiyacı hisseden bir kişi, vestibüler hassasiyete sahip olabilir. Bu davranışlar, rahatsız edici duyumlardan kaçınma çabasıdır.